« در روز 14 مرداد1320 ه ش تگرگ در مشکین باریده که وزن هر یک عدد آن را 50 مثقال و مبالغه نباشد قدری  بیشتر تعریف می‌کنند از ده دده بیگلو و چپقان و قیرلو و لحاقو لمیر و ارجق مقداری از لاهورد و فخرآباد آنچه انگور و بستان سیفی‌جات و یونجه و برنج و سایر محصول بوده همه را محو و نابود کرده است »

 بعد از این بلای آسمانی در سوم شهریور 1320 ه ش / 1941 م خیاو نیز مانند سایر شهرهای آذربایجان  بوسیله سپاهیان  روس اشغال شد و مشکلات مردم دو چندان شد  و اقامت روسها تا سال 1325 ه ش / 1946م در این شهر ادامه یافت. دراین زمان در بیشتر شهرهای آذربایجان و از جمله خیاو برای مقابله با این قوم غاصب  هسته‌های مقاومت و جنبشهای آزادیخواه پدیدار گشت و مردم به مقابله با آنها  برخاستند. عده‌ای را این تصور پیش آمد  یا با اینها راه مماشات در پیش گرفته و آنها بسوی خود کشید یا اینکه خود در بین آنها هضم شوند. از این رو به همکاری با آنها پرداختند و خود بصورت مامورین و کارگزاران آنها درآمدند . ولی عده دیگری را عقیده براین بود که نباید با روسها ائتلاف و همکاری نزدیک کرد، بلکه باید آنها را « بایکوت » و طرد کرده و در مقابلشان ایستادگی نمود .اینها همان ملی گرایان بودند که اعتقاد داشتند حق را به جز از راه مبارزه نمی توان بدست آورد و با این عقیده به  انحاء مختلف  به مبارزه با روسها برخاستند. اگر چه سرکوب شدند، لیکن تنور مبارزه علیه ظلم و ستم و عنصر بیگانه را همچنان گرم نگه داشتند و آیندگان را به ایجاد عدل وعدالت اجتماعی امیدوار ساختند.

خیاو یک سال تمام در تسلط فرقه دموکرات آذربایجان به رهبری سید جعفر پیشه‌وری بود کسانی که از مشکین‌شهر و روستاهای اطراف با خلوص نیت به این فرقه پیوسته بودند خواهان کمترین حقوق آزادی و عدالت بودند که حکومت مرکزی از آنها سلب کرده بود. بنابراین این فرقه نیز مانند سایر فرقه‌های آزادی خواه و استقلال طلب قربانی سیاستهای آمریکا و انگلیس شد در نتیجه حکومت مرکزی که از حمایت این دو کشور برخوردار بود با اعزام نیروهای نظامی به آذربایجان بیشتر سران این فرقه در خیاو وسایر شهرها اعدام شدند و یا از کشور گریختند. تعدادی از نیروهای دولتی که در 21 اذر 1324 ه.ش بدست  فرقه دموکرات در مشکین شهر کشته شدند  عبارتند از : بخشدار عباسقلی اربابزاده، سروان اسدالله ادیب امینی، سروان قاسم اردبیلی، ستوان یکم غیضعلی شفیعی، ستوانیکم صدوقی ، استوار علی هوشیار و رستمعلی زراعتی . قبور این اشخاص در محوطه جنوبی مقبره شیخ‌حیدر می‌باشد .

از وقایع مهم دیگر خیاو ، قحطی و خشکسالی در سال 1294 ه.ق/1327 ه.ش میباشد که به تلف شدن تعداد زیادی از ساکنان این شهر منجر شد.

از جمله عواملی که سبب شد شهر خیاو در طول تاریخ به فراموشی سپرده شود عبارتند از:

1) دوری از گذرگاه کاروان

2)بی‌رونقی آتشکده‌ها و عدم تجمع زرتشتیان در دوره اسلامی

3) نداشتن منابع اقتصادی تولیدی و صنعتی مهم

4) عدم تراکم جمعیت در منطقه

5) بالا بودن مالیات و گاه خشکسالی که زندگی بیشتر مردم را که به حرفه کشاورزی و دامداری اشتغال داشتند.

مختل میکرد

6) عدم وجود راههای ارتباطی  با مرکز

7) وجود عشایر و نافرمانی از دولت مرکزی.