ـ قصه‌های فولکوریک یا ناغیل‌لار

«ناغیل‌لار» یا قصه‌ها یکی از پربارترین شاخه‌های ادبیات شفاهی مدرن آذربایجان و اردبیل را تشکیل می‌دهد و مردم این دیار همانند سایر اقوام در طول قرن‌ها حیات اجتماعی خود، قصه‌های فراوانی را آفریده‌اند و در این شاخه از ادبیات شفاهی آنها، شرایط تاریخی حاکم، خصوصیات قومی و مکانی حوادث و وقایع اجتماعی و... بصورتی خود‌آگاه یا ناخود‌آگاه، بوضوح در این قصه‌ها انعکاس یافته است. بطوریکه قصه‌ها، تصاویر برجسته‌ای از زندگی مردم، جهان بینی، مناسبات اجتماعی، آرمان‌ها، مبارزاتشان و نیز ایمان آنها به بازسازی فردایی بهتر را در اختیار ما قرار می‌دهد.

قصه‌های فولکوریک موجود در ادبیات شفاهی منطقه را کلاًً به چهار گروه یا طبقه می‌توان تقسیم کرد.

1- قصه‌های سحرآمیز 2- قصه‌های حیوانات 3- قصه‌های تاریخی 4- قصه‌های مربوط به زندگی عادی مردم

ذیلاً نمونه‌ای از یک قصة تاریخی با ترجمه فارسی آن و به صورتی بسیار چکیده و خلاصه شده آورده می‌شود:

«کئچللرین محکمه‌سی» یا «دادرسی کچل‌ها»

شخصی تهی‌دست از دست برادر ثروتمند و زورگوی خود، نزد شاه می‌رود و از وی شکایت می‌کند، موقعیت اجتماعی برادر ثروتمند باعث می‌شود که شاه بدون بازپرسی‌های لازم وی را تبرئه نماید. پخش شدن جریان این محاکمه در سطح شهر، اذهان مردم را می‌آشوبد و در این میان تنی چند از کچل‌ها دور هم جمع شده و دادگاهی را تشکیل می‌دهند و از شاه نیز برای تماشای جریان دادرسی واقعی دعوت به عمل می‌آورند. در دادگاه کچل‌، جریان شکایت برادر فقیر مطرح می‌شود و پس از یک محاکمه طولانی، حقیقت ماجرا روشن شده و باطل بودن رای دادرسی شاه ثابت می‌شود. بدین ترتیب دادگاه کچل‌ها برادر ثروتمند را محکوم کرده و برادر فقیر را محق می‌شناسد. دراین دادگاه کچل‌ها خطاب به شاه می‌گویند که دادگاه واقعی باید این‌طور که دیدی باشد توچه می‌دانی که دادگاه و محکمه یعنی چه ؟! («کچل» در ادبیات ترکی آذربایجانی غالباً شخصیتی رند و نکته سنج دارد).

اسامی تعدادی از قصه‌های معروف اردبیل عبارتند از: ملک ممد، قصه شاه عباس، صیاد اوغلی ممد، بایرام بقال، سلیم جواهر فروش، حسن کچل، داش دمیر، شاه اسماعیل، اوچ باجی، ملک جمشید، آقا نظر، ابیل کیشی، شنگولوم، قوققولی‌قو، بیردنه بیستی تاپمیشام، قاچاق نبی، کور اوغلی، اصلی و کرم، بیدلی بیدان، جورتدان و ...