قلعه ی ارشق

این قلعه در شمال غرب مشکین شهر در دهستان « دشت » بخش مرکزی واقع شده است. که از شمال به کوه آلاچیق تپه‌سی، از جنوب به روستای توبنق، از شرق به کوه کُوهیللی ( به فاصله تقریبا پنج کیلومتر ) و از غرب نیز به روستای دوست بیگلو محدود است. این قلعه در زمان اشکانیان به دلایل نظامی و تدافعی و جهت حمله به سرزمین امپراطوری روم از جمله ارمنستان بر روی صخره‌های کوهستان با استفاده از امکانات موجود طبیعی که در اطراف قلعه در داخل دره‌ها و تپه ماهورها به وفور یافت میشود احداث گردیده است.

امثال این قلعه‌های تاریخی در دوران قبل از اسلام به دلیل همجواری آذربایجان با امپراتوری روم در بسیاری از نقاط کوهستانی ساخته شده است. در محوطه و اطراف قلعه ارشق ( ارشک ) به وفور تکه سفالهای لعابداری دیده می‌شود که مخصوص دوران اشکانی است. در این دوره صنعت لعاب دهی بخصوص استفاده از لعابهای یکرنگ برای پوشش جدار داخلی و سطح خارجی ظرف سفالی به پیشرفت قابل ملاحظه‌‍ای رسیده بود. به عقیده کارشناسان، سفالینه‌های لعابدار این دوره در کشور ایران به ندرت یافت میشود و تنها چند نمونه از آنها در شهر ری یافت شده‌اند. نمونه‌های معدود موجود در موزه  مشگین‌شهر که از مناطق ارشق و اطراف شهر یافت شده مؤید نفوذ هنر پارتی و ساسانی و قدرت آنها در این مناطق میباشد.

سفالینه‌های کشف شده از این قلعه که به رنگهای مختلف میباشند نشانگر ظرافت کار هنرمندان گذشته این دیار است. از این قلعه سفالینه‌های نقش‌دار دوره اسلامی نیز کشف شده است که نشان دهنده تداوم زندگی در این منطقه در طول قرنهای متوالی است در قسمت سراشیبی شمال شرقی قلعه ارشق آجرهای قرمز رنگی به ابعاد 25 * 25 سانتیمتر وجود دارد که حکایت از رونق و شکوفائی قلعه در زمان ساسانیان است. زیرا بکارگیری آجر در ساختمان قلعه از زمان ساسانیان متداول شده است.

این قلعه طی سالیان دراز همچنان پابرجا مانده و در دوران اسلامی نیز از این قلعه برای مقاصد نظامی استفاده شده است. قلعه ارشق را در اصطلاح محلی زاخور و ارشه و قره‌لر نیز میگویند.

صعود به بالای قلعه ارشق فقط از طرف شرق که یک راه بز رو است ممکن میباشد. زیرا این قلعه از سه طرف دیگر مشرف به پرتگاههای مخوف کوهستانی است. در قسمت ورودی شرق تقریبا در سراشیبی قلعه‌، باروها و دیوارهایی به عرض یک متر از سنگهای لاشه‌ای و تیشه‌ای وجود دارد که ملات بکار رفته در آن از نوع ساروج و آهک و خاک رس میباشد و در میان دیوارها نیز برجهائی به فاصله 30 متر از همدیگر احداث شده  است این برجها کلاً راه نفوذی دشمن را بداخل قلعه از سمت شرق مسدود میکند. در جنوب شرقی قلعه نیز راهروهایی به عرض یک متر از محوطه قلعه به طرف پائین صخره‌ها کشیده شده که به احتمال زیاد گریزگاه مخفی و اضطراری قلعه بوده است. از این گریزگاه در مواقع ضروری به خاطر تسلیم نشدن در برابر دشمن استفاده میشده است. این گریزگاه به غاری در جنوب قلعه در پائین صخره‌های سنگی منتهی میشود. در حال حاضر دهانه بیرونی این غار خیلی بزرگ است ولی به مرور زمان به علت حوادث طبیعی و ریزش سقف آن راه درونی غار قلعه خیلی کوچک و یا حتی مسدود شده است و بدلیل تاریکی و تنگی جا نمی‌توان تا انتهای آن رفت.

در قسمت شرق قلعه در وسط دیوارها ، جای دری به عرض 120 سانتی متر وجود دارد که احتمالا جای در ورودی به داخل قلعه میباشد و باز در قسمت ورودی شرق قلعه یک برجک نیمه استوانه‌ای از سنگهای لاشه‌ای بر روی صخره سنگی که 15 ردیف از سنگهای آن در حال حاضر باقی است با ملات ساروج درست شده است. در محوطه شرق قلعه جای یک کوره آتشدان وجود دارد که از تپه‌های اطراف قلعه ، سنگ گچ آبدار( ژیپس ) را که به وفور یافت میشود به این مکان می‌آوردند و به گچ تبدیل می‌کردند. زیرا بوسیله حرارت در این کوره، ژیپسها شکل متبلور خود را از دست میدادند و به گچ تبدیل میشدند. البته غیر از این در اطراف قلعه سیمانهای طبیعی از جمله لیمونیت و هماتیت و غیره که در رنگ‌آمیزی مصنوعات بشری کاربرد دارند به وفور یافت میشوند.

برای رسیدن  به بالای قلعه ارشق باید از راه بزرو از روی صخره‌های خطرناک عبور کرد و خود را به بالای قلعه رساند. در بالای قلعه در سمت شرق آن پی بنایی از آجر دیده میشود که به احتمال زیاد جایگاه و اطاقک دیده بانی یا ساخلوی قلعه بوده است. در قسمت غربی بالای صخره حدود هفت متر به طرف پائین نزدیک پرتگاه آب انبار بسیار جالبی به ابعاد 5* 3 متر از سنگهای لاشه‌ای مکعبی شکل احداث کرده‌اند که بر روی این سنگها دو لایه موازی آجرهای قرمز رنگی را به صورت دیواره‌های دو جداره با ملات ساروج چسبانده‌اند که مانع نفوذ آب به داخل دیواره‌ها و صخره‌ها بشود